Elegancka, kulturalna, witalna. Elegante, colta, vitale – Cortona

Elegancka, kulturalna, witalna. Elegante, colta, vitale.

Cortona vel Kortona i jej dwa place.

Cortona czy Kortona? Zastanawiam się czy nazwę tego miasta pisać w wersji oryginalnej czyli przez “C”, jak widnieje obecnie nawet i w polskiej wersji Wikipedii czy może pisać w wersji spolszczonej, jak to czynią dawne źródła, np te “kościelne”, opisując patronkę tej miejscowości, świętą Małgorzatę z Kortony.

Chyląc czoło zarówno przed nowoczesnymi i dawnymi źródłami informacji, postanawiam uznać wyższość nazwy oryginalnej przez “C”, przede wszystkim, że w polskim tłumaczeniu kultowej już (cytowanej niżej) książki “Pod słońcem Toskanii”, nazwa “Cortona”, główne miejsce tej powieści, pisana jest przez “C” i nawet w tej formie odmieniana przez przypadki. Pewnie zaraz dostanie mi się od wielbicieli jedynego słusznego i jednorodnego porządku językowego, który zaleca spolszczać, ale skoro w oficjalnym tłumaczeniu na polski słynnej książki zastosowano nazwę miasta przez “C”, więc decyduję się pójść owczym pędem i piszę jak wszyscy.

Cortona jest jedną z najbardziej fascynujących toskańskich miejscowości. Znajduje się w prowincji Arezzo, niedaleko granicy z Umbrią, usytuowana na wzgórzu o wysokości prawie 500 m n.p.m, z którego rozciąga się imponujący widok na Dolinę rzeki Chiany, Val di Chiana, pisana najczęściej łącznie (Valdichiana). Określana powszechnie jako “Perla Aretino” tj. Perła terytorium Arezzo lub “Perła Valdichiany”. To już druga perła tej doliny na moim blogu – pierwszą perłą, a raczej perełką było maleńkie Lucignano.

Jest we włoskim języku takie ciekawe, powszechnie używane określenie właśnie takiego położenia “disteso come un vecchio addormentato” co dosłownie tłumacząc znaczy “ułożony jak śpiący starzec”. Znalazło to nawet swoje odbicie w piosence Franco Migliacci, twórcy wielu włoskich szlagierów, m.inn. słynnego na całym świecie “Volare” oraz nie mniej słynnego “Che sarà”. I właśnie ta słynna piosenka “Che sarà”, zaśpiewana po raz pierwszy w 1971 r na Festiwalu Piosenki w San Remo przez Ricchi e Poveri oraz Jose Feliciano, nawiązuje do takich małych miasteczek na wzgórzach, leżących jak “un vecchio addormentato” tj. “śpiący starzec”; opuszczonych, sennych, porzucanych w poszukiwaniu pracy i lepszego życia.

Ricchi e Poveri z piosenką Che sarà na festiwalu w San Remo w 1971 r.

Na filmie podróżniczym wspaniały włoski dziennikarz, artysta i prezenter Pippo Baudo, autor całego cyklu podróży po Italii, transmitowanego w paśmie tv RAI Tre w 2012 roku spotyka się ze słynnymi mieszkańcami miejscowości, które zwiedza. Franco Migliacci – autor słów wyżej wymienionej, słynnej piosenki wskazuje Cortonę w oddali na wzgórzu, opowiadając, że przy tworzeniu tekstu i układaniu odpowiednich słów do melodii “Che sarà” inspirował się właśnie położeniem Cortony, miejscowości, skąd pochodzili jego rodzice (początek filmu, ich krótka rozmowa od 2:30 do ok. 4:30 minuty filmu, link powyżej).

Powiedzmy, że przyszłość mamy już wyśpiewaną, zajmijmy się wobec tego tym, co już było – historią Cortony.

Pierwszymi mieszkańcami Cortony byli Etruskowie, których obecność udokumentowana jest znaleziskami archeologicznymi, najstarsze z nich datuje się nawet na XX-IX wiek p.n.e (koniec epoki żelaza, początek epoki brązu). W starożytności, podobnie jak Arezzo, była stolicą jednego z dwunastu królestw etruskich. W VI w p.n.e Etruskowie otoczyli swoją stolicę potężnymi murami, istniejącymi do dzisiaj, ciągnącymi się na długości ok. trzech km.

Po pradawnych mieszkańcach tej ziemi pozostały nie tylko miejskie mury, ale i liczne grobowce rozsiane na całym terenie, podlegający dzisiaj pieczy Parkowi Archeologicznemu. Najsłynniejszy z nich, zlokalizowany w miejscu o nazwie Sodo, ozdobiony sfinksami, jest prawdziwym unikatem w skali całych Włoszech. Z Cortony pochodzi również Tabula Cortonesis – tablice z brązu z najdłuższymi istniejącymi inskrypcjami w języku etruskim.

Spójrz na baśniowo podświetloną Cortonę z okazji koncertu wspaniałego André Rieu. I chociaż historia to nie baśń, niemniej jednak muzyka klasyczna i liryczna sprawia, że traktujemy historię z należytą czcią, szacunkiem i wydaje się, że z większym zrozumieniem. Niech żyje historia Cortony! Niech w jej baśniowych murach zawsze rozbrzmiewa cudowna muzyka, taka jak orkiestry pod dyrekcją André Rieu!

Główny plac Cortony nocą jako tło koncertu orkiestry Andre Rieu

Teraz piętnaście wieków nowożytnej historii w pięciu zdaniach.

Po trzy wieki na zdanie, krócej chyba się nie da 🙂 W IV wieku n.e. wiele etruskich miast zostało podporządkowanych Rzymowi i V wieku ten los spotkał również i Cortonę. W średniowieczu na obszarze Toskanii toczyły się zaciekłe wojny między Arezzo, Sieną i Florencją (Gwelfowie i Gibelini), w końcu Cortona staje się częścią Republiki Florenckiej pod wodzą Medyceuszy. Po stuleciu spokoju Cortona znalazła się w samym środku wojny między Królem Hiszpanii a Florencją, pozostając jednak do XVIII wieku pod panowaniem Medyceuszy, po czym przejęli ją Habsburgowie z Lotaryngii jako Wielcy Książęta Toskanii. Cortona ponownie doświadczyła przemocy w 1799 roku, gdy próbowały ją zająć wojska Napoleona. Później w jej historii następują bunty, powstania i ostatecznie plebiscyt w 1860 r w którym Cortona usankcjonowała przynależność do Zjednoczonych Włoch.

W ten sposób, w tych paru zdaniach przedarliśmy się przez kilkanaście wieków burzliwej historii, uffff!!!

Nazwa “Cortona”
Zawsze sprawdzam pochodzenie nazwy miasta, które opisuję, bo często w jego dawnej nazwie kryje się sekretny klucz. Słowo Cortona pochodzi z języka etruskiego Curtun, co według badaczy tego tajemniczego języka oznacza szlachcica. A mnie osobiście nazwa Cortona skojarzyła się z …. sercem, tak własnie! “Cor” oznacza po łacinie “serce”. W ten sposób z epoki etruskiej przechodzimy językowo pod panowanie Rzymian i łaciny.

Pamiętasz może taką kultową książkę z ubiegłego wieku “Pan Samochodzik i Templariusze”? Był tam moment, gdy bohater książki zastanawiał się jak znaleźć nazwę tajemniczej, mającej powstać stolicy Zakonu Krzyżackiego. Doszedł do wniosku, że poszukiwana nazwa zaczyna się od łacińskich słów “cor tuum”, co oznacza „serce twoje”, gdyż kluczem do odnalezienia skarbu było hasło „tam skarb twój, gdzie serce twoje” (łac. ubi thesaurus tuus, ubi cor tuum) – cytat z Ewangelii Mateusza (Mt. 6,21), który widniał na płaszczu Wielkiego Mistrza.
I na wzór “cor tuum”, fonetyczne [kor tum] czyli wioska Kortumowo, która miała się stać nową stolicą zakonu krzyżackiego, tak etruskie słowo Curtun, za sprawą inspiracji “Pana Samochodzika”, stało się dla mnie łacińskim Cor Tuum czyli Serce Twoje…

Serce Twoje… Od czasu skojarzenia z “Cor Tuum” nazwa “Cortona” oznacza dla mnie “Serce Twoje”. Prawda że genialnie to sobie wydedukowałam? Oklaski! Jeśli nie dla mnie, to przynajmniej dla “Pana Samochodzika”, który jak widać, jest dla mnie kopalnią inspiracji, bo juz go na moim blogu cytowałam, przy okazji Wieży Galatrona i ukrytych tam skarbów.

Cortona jako Miasto Ciszy czyli La Città del Silenzio. 

Po inspirującym spotkaniu autora piosenki “Che sarà” na wspomnianym wcześniej filmie Pippo Baudo dla telewizji RAI Tre, przenosi się na główny plac Cortony, by spotkać się z jej najsłynniejszym obecnie mieszkańcem (od minuty 4:50). Jest to uznany artysta, słynny muzyk, kompozytor, poeta i piosenkarz Jovanotti, który opowiada, że kiedyś, gdy był mały tj. jeszcze w ubiegłym wieku, Cortona była określana jako “Città del silenzio” tj. Miasto Ciszy. Trwało to do momentu, gdy w 1996 roku amerykańska pisarka Frances Mayes wydała książkę “Pod słońcem Toskanii” (oryg. Under the Tuscan Sun)” o pięknym, pełnym kolorów i smaków, toskańskim życiu w jej domu w Cortonie. Książka ta szybko stała się bestsellerem w Stanach Zjednoczonych, a później na całym świecie.

Wtedy Cortonę zaczęły tłumnie odwiedzać całe rzesze turystów i siłą rzeczy przestała być miastem ciszy. Co więcej, stała się turystyczną sensacją i bardzo modnym miejscem nie tylko na wakacje. Ludzie z całego świata jak szaleni wykupywali tu domy i mieszkania, aby wzorem bohaterki książki, a później filmu (2003r) pod tym samym tytułem przechadzać się uliczkami Cortony, bywać w tych samych miejscach, gdzie autorka, jadać w tych samych restauracjach, zwiedzać opisywane przez Frances miejsca i by po prostu wieść tu “La Dolce Vita” tj. słodkie, włoskie życie pod słonecznym niebiem Toskanii. Ech, kto by nie chciał…

Cortona wydaje się być bardzo dumna z tego, że powieść amerykańskiej pisarki, a później przede wszystkim film będący swobodną adaptacją książki, rozsławiły to piękne miasto na całym świecie. W Cortonie w wielu miejscach możesz się natknąć na tabliczki z kadrami filmu “Pod Słońcem Toskanii”. Każdy placyk upamiętnia sceny z filmu, każdy sklepikarz chwali się, że właśnie u niego ta słynna amerykańska robiła zakupy. I dobrze, sława i chwała Cortonie, że stała się domem dla tak wspaniałej i utalentowanej osoby jak Frances Mayes.

Serce Cortony
Sercem miasta jest dwunastowieczny Ratusz czyli Palazzo Comunale. Jego fasada wyróżnia się charakterystyczną dzwonnicą oraz z przestronnymi schodami wejściowymi, które wychodzą na główny plac miasta Piazza della Repubblica (Plac Republiki).

Plac ten był niegdyś skrzyżowaniem dwóch głównych ulic starożytnego rzymskiego miasta: Cardo i Decumanus i stanowił jego centralny punkt, Forum, przy którym znajdowały się miejsca użyteczności publicznej i działalności handlowej. Obecnie plac służy przede wszystkim turystom jako miejsce wielu jadłodajni, barów i winiarni, gdzie w kameralnym otoczeniu możemy podziwiać przyległe do placyku budynki, które faktycznie są bardzo urokliwe i upodobniają go do zabytkowego salonu pod gołym niebem. Ech, poezja… Po-e-zi-ja (wzdycham z włoska).

Podobnież bardzo modne jest zawieranie ślubu w Toskaniii. To musi być wspaniałe przeżycie! Jak widać, baaaaardzo fotogeniczne tło sprzyja ślubom i ogólnie wszelkim ceremoniom.

Nie wiem tylko, gdzie się podzieli ci “kapeluszowi goście” młodej pary, którzy byli tu przed momentem gdy robiłam zdjęcie. Uświetniliby mi swoim eleganckim wyglądem moje foty, a tu masz, poszli sobie gdzieś! Tak zagapiłam się na młodą parę, że zapomniałam o fotografowaniu i zamiast eleganckich gości uwieczniłam gapiów w dresach. Gdybym tak miała Photoshopa, to natychmiast bym te dresowe ubranka gapiów jakoś wymazała z tego eleganckiego rynku Cortony, a tak … nie da się 🙂

Pierwsze co robi każdy porządny turysta w Cortonie, to wejście na schody Ratusza (24 schodki) i zrobienie sobie na ich tle ładnego zdjęcia. Zakładam, że jesteś porządnym turystą i właśnie wchodzisz na schody Ratusza, aby sprawdzić jak to jest na tych schodach dla VIPów. Nawet jeżeli na tę chwilę tylko w myślach, w marzeniach, tak jak teraz ja...

Naprzeciwko Ratusza ujrzysz niski budynek ozdobiony ciekawym balkonem. Jest to dawna Loggia della Pesccheria (Podcienie Targu Rybnego). W XIII wieku znajdował się tam mały placyk z podcieniami, miejsce targu rybnego, Piazzetta della Pescheria (Placyk Targu Rybnego). Podcienie czyli zabudowane od góry kolumny, otwarte i połaczone malowniczo kamiennymi łukami (było ich sześć z których dzisiaj widoczne jest pięć), w późniejszych czasach zostały zabudowane na potrzeby sklepów.

Na przełomie XVI i XVII wieku na podstawie tej konstrukcji dobudowano u góry balkon z łukowymi sklepieniami, funkcjonujący dzisiaj jako ceniona przez turystów restauracja “La Loggetta”.

Tuż za schodami i boczną ścianą ratusza (Palazzo Comunale), znajduje się następny, jakby bliźniaczy placyk Placu Republiki  – Piazza Signorelli. Nazwa placu oraz nazwa znajdującego się tam teatru miejskiego została nadana na cześć wielkiego, kortońskiego malarza Luca Signorelli.

Teatr Signorelli jest tu jednym z najbardziej okazałych budynków. Pochodzi z XIX wieku, jednak jego zewnętrzna lodżia/ podcienie obejmuje istniejącą wcześniej Logge del Grano, miejsce gdzie od wieków prowadzono targi zboża. Teatr Signorelli co roku jest gospodarzem bogatego sezonu teatralnego i innych wydarzeń kulturalnych w Cortonie.

Kolejnym zabytkiem zdobiącym Piazza Signorelli jest Palazzo Casali. Szczyci się fasadą z XVIII wieku, w której wmurowane są kamienne herby szlachetnie urodzonych oraz inne symbole ważne dla terytorium Cortony.

Sama bryła budynku nie wygląda może zbyt efektownie, ale jego wewnętrzny dziedziniec kryje w sobie surowe, kamienne, średniowieczne piękno ciekawych wnęk, przejść i zaułków. Pałac ten jest siedzibą Muzeum Akademii Etruskiej i Miasta Cortona (MAEC), mieści się tu również archiwum historyczne i biblioteka miejska.

Ratusz oraz dwa przyległe do niego, jakby bliźniacze, wymienione place, tj. Plac Republiki oraz Plac Signorelli wraz z otaczającymi je zabytkami, razem stanowią esencję i, według mnie, najpiękniejszą część Cortony.

Oprócz zwiedzania zabytków i odkrywania w nich skarbów historii i sztuki, można tu usiąść przy stoliku lub gdziekolwiek na murku lub na schodach. Na szczęście w małych miejscowościach nie ma żadnych “dziwnych zakazów” obowiązujących w duzych miastach, jak np. w przypadku Florencji lub Rzymu, dotyczących siadania na murkach, schodach oraz spożywania swojego prowiantu. Tutaj możesz do woli delektować się atmosferą spokoju typową dla toskańskich miasteczek.

Cortona chyba istnieje poza czasem… Co więcej, przekazuje odwiedzającym tę średniowieczną atmosferę, którą jej mieszkańcy wydają się oddychać od wieków. Jak to możliwe? Tym bardziej, że tak wiele tu się dzieje! Cortona ma bardzo bogaty repertuar teatralny, koncertowy, ponadto odbywa się tu wiele cyklicznych ciekawych imprez.

Dawne “Miasto Ciszy” stało się prężnie działającym centrum kulturalnym, co jest doceniane przez mieszkańców tego terytorium oraz przez włoskie media. I tak na przykład dział podróży (viaggi) czołowego, opiniotwórczego, włoskiego dziennika Repubblica – określa Cortonę jako “elegante, colta, vitale” czyli “elegancka, kulturalna, witalna/ pełna życia”. Krótko i na temat. O ciekawych wydarzeniach w Cortonie więcej napiszę, gdy ciąg dalszy nastąpi…

A tak na koniec, ciekawa jestem czy ta moja żartobliwa wersja nazwy Cortony inspirowana “Panem Samochodzikiem” komuś spodoba się na tyle, że przy okazji zwiedzania tego miasta pomyśli o nim: “Serce Twoje” albo jeszcze lepiej: “Serce Moje!”. Jeżeli tak, będę baaaardzo zadowolona! Podobnież nawet krótki film powie więcej niż tysiące słów. Wybrałam ten bo liczy sobie niecałe pięć minut i pokazuje piękne miejsca tego miasteczka “pod słońcem Toskanii”.

Powyżej znajduje się dzień w Cortonie, poniżej mamy już porę wieczorową i noc, i to jaką! Koncertową i w dodatku przez wszystkie muzyczne style muzyki włoskiej. A Cortona jest taka piękna, zarówno w dzień, jak i w nocy, po prostu jedna z najbardziej fascynujących miejscowości w Toskanii!

Signore i Signori, Panie i Panowie, na skrzypcach gra i jak zwykle dyryguje Maestro André Rieu.

Wzruszające, stanowczo za krótkie migawki z koncertu Orkiestry André Rieu na głównym placu w Cortonie, z zasłuchanym Ratuszem i zabytkowymi kamieniczkami w tle. Oklaski!!!!! Applausi!!!!